De omgeving is hard in alle toonaarden. Hard van kleur, met oranje vloerbedekking, blauwe gordijnen en een groene zijwand. De hal voelt ook koud, Johanna’s benen zijn bloot, haar bazin is kil en autoritair. Wanneer Johanna haar voorzichtig en zorgvuldig, haast angstig toedekt met een hardgroene deken moet die zachte daad meteen worden afgestraft met nietsontziend gemopper en verdachtmakingen. De vrouw die in deze omgeving de lakens uitdeelt, door schrijver Thomas Bernhard aangeduid als ‘de Goede’ en hier op onontkoombare wijze gespeeld door een meesterlijke Manon Nieuweboer, heeft een enorm gebrek. Niet alleen is ze sinds een ongeluk haar benen kwijt, ook in emotioneel opzicht is ze een half mens. Haar standaardmodus is die van directieve, onbetrouwbare schetterbek.

De makers zijn erin geslaagd deze onmogelijke vrouw, wier mond nooit stilstaat maar een onstuitbare stroom oneerlijkheden laat horen, op een fantastische manier fysiek van repliek te dienen. Actrice Nina Fokker, die Johanna speelt, buit alle fysieke aspecten van haar rol met goed gedoseerde humor en tragiek uit. Zo ontstaat er een nieuwe, boeiende dialoog tussen taligheid en lichamelijkheid. Het duwen of niet-duwen van de rolstoel van haar bazin, het openen van een raam of gordijn, haar hulp bij het passen van verschillende hoeden: je voelt mee met het onvermogen dat is af te lezen van haar fladderende handen, haar stille gezicht, de voorzichtige pogingen tot spreken – telkens weer gesmoord door de Goede.

Het hoogtepunt van deze machtsstrijd volgt wanneer Boris, de eveneens beenloze man van de Goede en degene voor wie het feest wordt georganiseerd, uit bed wil worden geholpen. ‘Johanna! Johanna!’ klinkt het vanachter de gordijnen, en vlak voor onze neuzen zien we hoe de Goede haar met een snauw en een duistere blik iedere keer aan een onzichtbare riem achteruit trekt. Wat er op het spel staat wordt tragisch zichtbaar wanneer Johanna uiteindelijk toch gaat en de Goede alleen op de vloer achterlaat. De paniek zit heel dicht onder dat sinistere masker.

Wanneer vervolgens de prachtig sterke, zwijgzame Joey Schrauwen kruipend opkomt als Boris verdiept zich het verdriet van alle personages. Stil, maar niet te missen, verorbert Boris zijn ontbijt. Ook hij moet eraan geloven, ook zijn repliek is vrijwel volledig fysiek. Het kauwen op een appel kan binnen zijn drukkende relatie met de Goede kennelijk dienen als zoete wraak. Hij legt zijn hand op haar knie en raakt dat deel van haar dat dood is en weggestopt. Is het een poging contact te maken of is het revanche? Boris zwijgt. Bestaat er een verbond tussen hem en Johanna, of zien wij dit zo omdat de Goede het zegt?

En dan moet het feest nog beginnen. De feestgangers zijn de beenlozen uit de inrichting waar Boris vandaan is gehaald. De opgewektheid waarmee zij verslag doen van de manier waarop ze behandeld worden en van hun wekelijkse gesprekken over zelfmoord gaat door merg en been. En het dansen van Johanna moet dan nog komen. En het zingen, een aanzwellend ‘Words are very unnecessary, they can only do harm…’ En dan moet Boris nog worden overgehaald om te trommelen. En dan moet de Goede haar verlies nog incasseren. De taal ontglipt haar. Mijn adem stokt met die van haar.

Foto: Saris & den Engelsman

Het bericht Een feest voor Boris verscheen eerst op Festivalkrant.

Het publiek van When Everything is Human, the Human is an Entirely Different Thing van Tamar Blom en Francesca Lazzeri loopt nieuwsgierig hun kant op, uitwaaierend langs de emmers waarin het gips wordt gemengd. Maar helemaal tot dichtbij komen de meesten niet. Alsof er een onzichtbare draad hangt blijft er een paar meter afstand om hen heen. Sommigen blijven kijken hoe de twee hun lichamen invetten met vaseline. Er wordt gepraat, gespeculeerd, ‘dat zal wel zijn om de huid te beschermen tegen al dat gips, dat krijg je anders nooit meer van je af’.

Intussen rollen de mensen in hun bouwoveralls een rechthoekig stuk zeil uit en leggen het plat op de vloer. Daar beginnen ze de emmers gips op leeg te storten. Iemand sluit twee bouwlampen op statieven aan. En zo begint zich zonder aanwijzingen een kring te vormen rond die rechthoek. Zonder dat iemand een seintje geeft richten onze blikken zich op die berg gips. Het komt met een kwak uit de emmers en ziet eruit als roomijs, koekjesdeeg, kwark. Maar de geur van verbouwing blijft. En als op een bouwplaats speelt er een radio, niet met de nieuwste hits maar met het soort arbeidsvitaminen waar niemand eigenlijk over kan vallen.

Tamar Blom en Francesca Lazzeri stappen de kring binnen en de bouwhulpen verdwijnen uit zicht. Ze gaan zitten in de gipsberg en beginnen met lange, trage halen woordloos de berg gips uit te spreiden. Alsof ze iemands rug masseren werken ze de massa knedend en aaiend in een kalm tempo naar de hoeken. Het is het begin van een biologerend spel met de tijd, met tederheid en hardheid, met ruig materiaal en kwetsbare mensenhuid. Als de hele rechthoek is gevuld met gul golvend gips beginnen ze elkaar met dezelfde zachte voorzichtigheid in te smeren. Het duurt en duurt, maar het voelt goed om naar te blijven kijken. Het is wonderlijk hoe daar heel geleidelijk een ademende sculptuur ontstaat, een beeld dat leeft, dat moet kunnen blijven ademen terwijl het gips nu ook een masker vormt dat met zoekende vingertoppen laag voor laag wordt aangebracht.

De radio is uit, allang. De TL-verlichting ook. Zwijgzaam staan we in de kring. In het schijnsel van de bouwlampen ligt een versgemaakt beeld van gips en menselijkheid. Hoe lang kijken we nu al? Mensen zijn gaan zitten, rond gaan lopen. Vanuit een andere hoek strijkt het licht precies over de versteende haren van Blom, het koud opstijvende gezicht van Lazzeri. Ik kom weer terug op mijn oorspronkelijke plek en merk dat ik al even niet meer heb gedacht aan hoe koud en kil het hier is. Hoe koud en kil het voor die twee mensen daar binnen in de cirkel moet zijn. Het rolluik dat weer open ratelt markeert een mogelijk eind.

Foto: Jonna Bruinsma

Het bericht When everything is human, the human is an entirely… verscheen eerst op Festivalkrant.

Een bonte stoet zwoegers, dromers, naïevelingen en bangeriken op en naast hun karretjes wordt in alle rust aan ons getoond. En die rust zit hem niet alleen in het lage tempo waarin de scènes zich ontrollen. De stilering helpt bij het creëren van die rust; de kleding die haast uniform bestaat uit beige broeken en lichte truien, de vrijwel lege vloer met alleen een achterwand van grijswitte marmerplaten, het rollen van links naar rechts over de breedte van de vloer. Hiermee worden de personages puur weergegeven in handeling en taal. Zo pelt Eva Line de Boer hier allerlei lagen af die het zicht op de werkelijke worsteling van haar personages kunnen belemmeren en maakt ze de weg vrij om ze werkelijk te zien in hun menselijkheid. Met verwondering en mededogen. Met een scherpe blik. Onder alle absurde humor, woedend falen, onbenullige hoop en vertwijfeld zoeken dat aan je oog voorbij trekt begin je in te zien: ach, die arme mensen toch. Wat willen ze? Wie helpt hen? Wie helpt ons?

Er is een kar bij met een marmeren kastje erop. Het is een terugkerend motief. Op dat kastje staat een vaas met water erin, en het personage dat zijn handen daarin steekt wordt overmand door een enorm verdriet. Lisa Verbelen, Yolande Bertsch, Benjamin Moen, Ali Çifteci en Belinda van der Stoep, allemaal moeten ze een keer met hun handen in die vaas, allemaal breken ze zodra ze tot hun polsen in het water hangen. Bertsch scheurt zichzelf bijna doormidden met een klaaglijke schreeuw. Maar wonderlijk genoeg gebeurt ook het tegenovergestelde: halen ze hun handen eruit, dan zijn ze even snel ook weer vrolijk. De lach is bevrijdend. En ook zo vreemd dat je alleen al daarom lachen wil. Weg met dat vreemde!

De zeemeermin met watervrees, de ijverig oefenende dansmariekes die vechten om een tongzoen, de man die voor zichzelf op de ware liefde hoopt, de organisator van de karrenoptocht met haar dankwoord, de vrouw die een wel erg directe cursus ‘omgaan met de dood’ geeft: iedereen krijgt zijn platform, iedereen krijgt de tijd. Die traagheid is wel iets waar je je aan moet kunnen overgeven. Gelukkig komt er af en toe iemand op vanaf de andere kant, blijft de kar achterwege, of loopt er hier en daar een mal figuur in een vreemd tempo overal tegenaan te botsen. Het gelijkmatige tempo benadrukt wel de veelheid aan scènes en de duur van de voorstelling. Maar er is veel te lachen, en het knappe is dat het een lach is die laat zien wat eronder schuilt: angst, afwijzing, afgrijzen.

‘Met mijn woorden wil ik een prijzenkastje aanleggen van de schoonheid van jouw lichaam’, leest de zenuwachtige maar opgetogen man voor vanaf zijn iPhone. De hele speech die hij heeft voorbereid is taalkundig inventief, versierd, zorgvuldig. Hij heeft zo gelet op de details van het verwoorden dat hij soms uit het oog verliest wat hij eigenlijk zegt. Uiteindelijk verdwijnt de telefoon na een lange speech vol mooipraterij in zijn zak en komt hij in zijn eigen woorden, in wanhoop haast, tot de kern. ‘Je ogen zijn mooi. Je huid is mooi. Je haar is mooi…’ en zo van boven naar beneden, van kruin tot aan haar tenen, is alles mooi. En intussen rollen hij en de vrouw over wie hij het heeft traag uit beeld. Rechtopstaand, ieder op een eigen karretje bekleed met marmer en lichtblauw satijn. Geduwd door twee stille figuren.

Foto: Saris & den Engelsman

Het bericht Dit gebeurt allemaal tegelijk verscheen eerst op Festivalkrant.