Essay: De (sterren)kundige

Een recensie schrijven is een worsteling. Je hebt net een voorstelling gezien en moet dan binnen korte tijd het vluchtige van de podiumkunst zien te vangen in heldere bewoordingen. Dat probeer ik deze week op Festival Cement voor de online festivalkrant in onder andere recensies. Boven recensies plaatsen bijna alle media sterren (vooruit, soms ballen). En deze sterren, die mogen wat mij betreft verdwijnen.

Nog niet zo lang schrijf ik zelf recensies. Wat ik meteen al heb gemerkt, is dat bij een duidelijke tekst de lezer weinig terugziet van de worsteling die ik had tijdens het schrijven van die tekst. Dat is geen probleem, dat is juist goed; hoe helderder de tekst, hoe beter. Problematischer is het systeem van het toekennen van sterren, omdat hierin de worsteling geen plek kán hebben. De sterren staan er zwart op wit en vooral ongefundeerd. Een tot vijf sterren is, in de kunstkritiek, ons hele sterrenstelsel tegenwoordig.

Hoe druk je kwaliteit dan uit in kwantiteit? Als ik schrijf ‘de voorstelling zet mij aan het denken’, hoeveel sterren geef ik daar dan aan? Als ik weggeblazen word door een kleine beweging van een danser en ik sta perplex, dan kan ik dat beschrijven, maar hoeveel sterren kunnen die ervaring weergeven? Als mijn verwachting door de war wordt geschopt door een theatermaker die interdisciplinair nieuwe verbindingen legt, geef ik dan een extra ster omdat ik iets ‘vernieuwends’ zie? Of juist een ster minder, omdat het zo verwarrend is? In de podiumkunsten gebeurt zoveel bijzonders en fantasierijks – dat is niet te vatten in een aantal sterren.

Wat moet ik als recensent, als een soort sterrenkundige, eigenlijk in huis hebben om een voorstelling te beoordelen? In mijn ogen geeft een goede recensie de lezer een beeld van de voorstelling. Ik bouw mijn betoog erover zorgvuldig op, om de lezer de kans te geven mijn gedachtegang te volgen. Hoewel een recensie meestal een beoordelend karakter heeft, is mijn eigen streven dit oordeel niet uit de lucht te laten vallen. Integendeel, met argumenten kan ik als schrijver aan de lezer duidelijk maken waarom ik oordeel zoals ik doe.

Dat is het punt met die sterren; ze zijn niet onderbouwd. En bovendien niet transparant: de criteria van toekennen zijn niet bekend. Op welke grond het aantal sterren is bepaald, weet de lezer dan ook niet. Er is geen ‘legenda’ waarin expliciet wordt gemaakt hoe je naar de sterren kan kijken. Evenmin wordt gemotiveerd, in welke publicatie dan ook, op welke punten wordt gelet bij het opgetekende sterrenbeeld.

Mogelijk wordt de recensent gezien als expert, als gids. Hiermee heeft deze vanuit zijn positie een bepaalde autoriteit. De lezer kan afgaan op de sterren, zonder de gedachte erachter te volgen of zelfs maar te kennen. Vóór het lezen van de tekst zijn de sterren immers al in zicht. Het sterrensysteem heeft effect op publiek, makers en zelfs op commercie. Dit effect is niet gunstig: ze maken iets kapot. Ze beschadigen zowel de podiumkunst als de schrijfkunst.

De kunst wordt met de sterren beperkt tot iets dat je kunt indelen in een klassement. Een klassement, waarvan de spelregels nooit bekend zijn gemaakt. In één oogopslag is al te zien of de recensie of zelfs de voorstelling de moeite waard is. Maar dit sterrensysteem doet naast het theater, ook de schrijver tekort. De kunst van het schrijven is juist om precies die woorden te kiezen om de eigen theaterervaring helder te duiden. Kunst biedt ons de mogelijkheid om de wereld om ons heen door andermans ogen te zien. En daarmee de wereld anders te ervaren. Deze kans heeft zowel de theatermaker als de schrijver. We kunnen allebei ons publiek iets laten ervaren en aan het denken zetten.

De sterren blokkeren juist deze eigen gedachten van de lezer. Ze zorgen er op zijn minst voor dat de lezer de tekst bevooroordeeld gaat lezen. Met het plaatsen van sterren nemen we niemand serieus. De schrijver niet, de lezer niet en uiteindelijk de kunstenaar niet. We kunnen prima zonder de sterren. Een schoner streven zou zijn om vanuit verwondering en nieuwsgierigheid over de podiumkunst te schrijven. Ruimte te scheppen voor het denken. Laat de schrijver nauwkeurig zijn en laat de lezer zijn eigen gedachten vormen.

 

---

* Extra sterrenstof:
Deze week heb ook ik op Festival Cement te maken met het sterrensysteem. Bij het indienen van een recensie voor het blog is er bij voorbaat één ster gegeven. Het is niet mogelijk de tekst te plaatsen zonder er sterren aan te koppelen. Ik zal daarom de redactie van de festivalkrant vragen naar aanleiding van mijn recensie sterren toe te kennen en hier een motivatie bij te geven. Ik ben benieuwd waar we op uitkomen en ik ben benieuwd naar de gedachten van anderen hierover (Reageer hieronder, als u wilt!).