Uitbenen en herhalen: de taal van Thomas Bernhard

Door gepubliceerd 25 maart 2016

Vlak voordat Festival Cement begon, belde ik namens de Festivalkrant met theaterregisseur Sanne Nouws. Zij komt naar het festival met Een feest voor Boris, een stuk van de Oostenrijker Thomas Bernhard, dat nu voor het eerst, door Sanne, werd vertaald naar het Nederlands. Bernhards werk kent een specifieke thematiek, die van de mens die in gebreke blijft. In dit stuk krijgt dat thema vorm in personages met een letterlijk gebrek: mensen zonder benen. Ik wilde graag weten waar Sanne Nouws bij het vertalen van de tekst tegenaan is gelopen.

Wendy Lubberding: Sanne, wat is dat voor een taal, die taal van Thomas Bernhard? Wat kom je tegen als je zijn werk wilt vertalen?

Sanne Nouws: ‘Voor mij is die taal van Bernhard enorm muzikaal. Deze tekst leest soms als een gedicht, er zit veel herhaling in bijvoorbeeld, en hij heeft een bepaald ritme. Hij rijmt soms ook, of bijna. In die zin heeft het ook wel iets van rap; je kunt het zo horen in je hoofd alsof het door iemand wordt gerapt. Maar daarnaast zijn er ook twee rollen die niet spreken. Het is voor mij alsof in dit stuk de tekst eigenlijk een partituur is. Een partituur voor drie instrumenten, de drie personages, waarvan er twee steeds stil zijn. Dus het gaat voor mij als regisseur ook over de ruimte die wordt ingenomen door die zwijgende instrumenten.’

Een feest voor Boris is een Oostenrijks stuk, dat werd geschreven in 1970. Heb je dat naar het hier en nu gehaald, of misschien juist niet?

‘Het gaat mij vooral om de existentiële kwesties die Bernhard aanroert in zijn werk en eigenlijk een stuk minder om het politieke. Dus ik ben daar niet zo heel erg naar gaan zoeken. De föhn, ja, die specifieke wind die daar in de bergen kan waaien, of de kapelaan, dat zijn termen waarvan wij nu misschien niet direct weten waar ze voor staan. Maar het Duits en het Nederlands hebben ook veel verwantschap, in taaltechnisch opzicht. De zinsvolgorde is vaak direct over te nemen, dat zou bijvoorbeeld met Engels weer anders zijn.

Ik heb gezocht naar de meest directe manier om de klanken en intenties om te zetten, en dat kan vaak met Duits en Nederlands omdat er verwante woorden zijn. Maar we hebben uiteindelijk ook geschrapt. Ik werk met acteurs die heel fysiek zijn, zoals Joey Schrauwen. En Manon Nieuweboer heeft weer heel veel tekst, heel obsessieve tekst, met veel herhaling die dat obsessieve uitdrukt. Dit stukje tekst bijvoorbeeld, van het personage dat zij speelt, de Goede, is voor mij heel kenmerkend:

 

U ziet dat ik dood omval

U ziet mij dood in mijn stoel dood

Het is steeds hetzelfde u ziet mij dood

dood

U wacht erop

dat ik dood ben

Een dode

U ziet het steeds

 

Dat samenspel tussen obsessief praten en helemaal niet praten, dat zorgt voor een mix die ik heel mooi vind werken. Het is echt ‘ik praat dus ik besta’. De rol van de Goede bestaat heel erg uit wat zij zegt. Haar woorden plaatsen haar en verplaatsen haar – letterlijk en figuurlijk, want als ze ergens anders naartoe wil moet ze dat vragen aan Johanna, haar bediende.’

Het stuk draait om een aantal personages zonder benen. Dat beperkt hen in hun bewegingsvrijheid. Heeft dat in jouw optiek gevolgen voor de taal die Bernhard hen geeft?    

‘Thema is vorm, in deze tekst. Ja. Ook de taal is daarin dwingend, bijvoorbeeld in dat rappende ritme. Ik zie dat wel zo. Voor de Goede geldt echt dat ze zolang ze praat de boel in beweging houdt en daarom zwijgt ze niet. Dat kan ze niet. Als ze zwijgt zit ze vast. En wij zitten daarnaar te kijken, dat is best wel voyeuristisch eigenlijk, of in ieder geval heeft het een sterk ‘Man bijt hond’-gehalte. In de taal hoor je dat terug, met de korte zinnen, het afgebakende en uitgebeende van die herhaling, het obsessieve rijmen. Thomas Bernhard geeft het personage geen uitweg daardoor. En ons ook niet. Hij zegt met dit stuk: zie de mens en zijn gebrek.’

Verwante artikelen

Tags

, , , ,

    • Preview: Je bent jong en je maakt wat 26/3/2016 by Anne van de Wetering - Festival Cement is bijna ten einde. De insteek voor mijn verhaal was te onderzoeken wie de jonge maker is. Wat begon als een klein onderzoek naar de jonge maker, werd een dialoog met makers, het festival en mijn collega’s van het schrijftraject. Het werd ook persoonlijk, en dus een studie naar meer. Het werd een essay. Nog lees meer »
    • Woorden dans zien worden – Een gesprek met dramaturg Peter Anthonissen 26/3/2016 by Wendy Lubberding - De redactie van de Festivalkrant houdt ‘kantoor’ in de grote hal van de Verkadefabriek tijdens Festival Cement 2016. En zoals de grote Cruijff al zei: elk nadeel heb zijn voordeel. We weten als eerste welke soep er vanavond in de kommen ligt, want de cateraar lost zijn dagelijkse vracht direct naast ons. We zijn voortdurend lees meer »
    • Literaire Mime 26/3/2016 by Maaike Schuurmans - Toneelgroep Maastricht geeft ruimte aan nieuwe Nederlandse teksten door schrijvers als Ilja Leonard Pfeijffer en Jibbe Willems aan zich te gaan verbinden per 2017. De succesvolle dansvoorstelling Macbeth van de Toneelmakerij is alweer het tweede deel van een Shakespeareserie na de eerdere dansvoorstelling Storm. Uit deze berichten klinkt een nieuwe belangstelling onder theatermakers voor het lees meer »
    • Uitbenen en herhalen: de taal van Thomas Bernhard 25/3/2016 by Wendy Lubberding - Vlak voordat Festival Cement begon, belde ik namens de Festivalkrant met theaterregisseur Sanne Nouws. Zij komt naar het festival met Een feest voor Boris, een stuk van de Oostenrijker Thomas Bernhard, dat nu voor het eerst, door Sanne, werd vertaald naar het Nederlands. Bernhards werk kent een specifieke thematiek, die van de mens die in lees meer »
    • Essay: In The End We’ll All Go Up In The Cloud – For iTernity: een landschap aan gene zijde van de dood 25/3/2016 by Ingrid de Rond - ‘Er is een spanningsveld tussen het beeld en de dood – en zelden heb ik die spanning zo sterk gevoeld als in de installatie For iTernity van choreografe Katja Heitmann, schrijft gastblogger Ingrid de Rond. De voorstelling is nog tot en met zaterdag te zien op Festival Cement. Lees hier haar essay. Het beeld en lees meer »
    • Alexia Leysen wint Dioraphte Cement Prijs 2016 24/3/2016 by Anne van de Wetering - Op Festival Cement is woensdag 23 maart de Dioraphte Cement Prijs uitgereikt aan de Vlaamse Alexia Leysen. De jaarlijkse uitreiking van de Dioraphte Cement Prijs volgde op een inspirerende dag vol pitches van makers die hun plannen presenteerden aan elkaar en een vakjury bestaande uit Merel Heering (Theater aan Zee), Joost de Kleine Beek (Theater lees meer »
    • Column: Een cocon in de wereld? 24/3/2016 by Lotte Wijers - Op een festival zijn voelt alsof je in een cocon leeft. Het is haast een afgebakende wereld, die je verwachtingsvol betreedt en die langzaam uitgroeit tot een totaalervaring van kijken, zien en voelen. Festival Cement 2016 ging van start op dinsdag 22 maart. Die ochtend was daar plots het nieuws over terreuraanslagen in Brussel. Omdat lees meer »
    • Essay: De (sterren)kundige 24/3/2016 by Lotte Wijers - Een recensie schrijven is een worsteling. Je hebt net een voorstelling gezien en moet dan binnen korte tijd het vluchtige van de podiumkunst zien te vangen in heldere bewoordingen. Dat probeer ik deze week op Festival Cement voor de online festivalkrant in onder andere recensies. Boven recensies plaatsen bijna alle media sterren (vooruit, soms ballen). lees meer »
    • Interview Lisah Baert: ‘Ik wil altijd graag iets geven’ 23/3/2016 by Wendy Lubberding - Lisah Baert staat op Cement Festival met Eten, een voorstelling die op het affiche staat omschreven als ‘een alternatieve dinnershow’. Wacht even. Dinnershow? Dat is toch zo’n bedrijfsuitje met veel jazz hands en verentooien, en obers die maar doorzingen terwijl je toch wat tegenvallende eten koud ligt te worden? Wendy Lubberding wil er meer van weten. lees meer »
    • Voorbeschouwing en dag 1 23/3/2016 by Anne van de Wetering - Gisteren ging Festival Cement van start in de Verkadefabriek in ‘s-Hertogenbosch. Hierbij delen we onze eerste observaties over het programma en een kleine impressie van de eerste dag. De voorbeschouwing We doken in het programma om te achterhalen wat ons de komende festivaleditie te wachten staat. Belangrijke en minder belangrijke zaken zijn geteld en na lees meer »
  • Over Festivalkrant

    Op Festivalkrant schrijven jonge theaterjournalisten over nieuwe theatermakers. Festivalkrant is een initiatief van Theaterkrant.nl en het Domein voor Kunstkritiek
    Lees meer/de schrijvers
  • Twitter