Literaire Mime

Door gepubliceerd 26 maart 2016

Toneelgroep Maastricht geeft ruimte aan nieuwe Nederlandse teksten door schrijvers als Ilja Leonard Pfeijffer en Jibbe Willems aan zich te gaan verbinden per 2017. De succesvolle dansvoorstelling Macbeth van de Toneelmakerij is alweer het tweede deel van een Shakespeareserie na de eerdere dansvoorstelling Storm. Uit deze berichten klinkt een nieuwe belangstelling onder theatermakers voor het inzetten van bestaande of nieuwe teksten. Is dit ook te zien op de zeventiende editie van Festival Cement? Het festival dat in Den Bosch het werk van een generatie jonge makers laat zien. In gesprek met drie jonge makers over Bernhard, Goethe en gloednieuwe woorden van Sara van Gennip.

Afgelopen dinsdag startte Festival Cement met een uiteenlopend programma van theater, dans, performance, installatie en andere mengvormen die zo karakteristiek zijn voor een  theaterfestival. Opvallend is dat er binnen deze veelheid aan genres maar weinig makers te vinden is dat zich met tekst heeft bezig gehouden. Maar er zijn er wel enkele te vinden zoals regisseurs Bram Jansen, Annechien de Vocht en Sanne Nouws. Met welke teksten houden zij zich bezig en wat leverde het werken met tekst hen op?

“Eigenlijk is het dans, maar omdat de personages geen benen hebben, zijn ze maar gaan praten”

Maker Sanne Nouws vertaalde eigenhandig de oorspronkelijk in het Duits geschreven tekst Een feest voor Boris van schrijver Thomas Bernhard die gaat over een vrouw die het moet stellen zonder benen. Nouws : “Ik ken het stuk al een jaar of vijf. Toen ik het voor het eerst las, sprak het me meteen aan. Aan de ene kant vanwege dat beenloze aspect, dat is iets spannends om vorm te geven. Aan de andere kant omdat er eigenlijk maar één iemand is die de hele tijd praat, terwijl er drie personages zijn. Daarnaast vind ik de schrijfwijze van Bernhard muzikaal en grappig. Ik houd zelf ook heel erg van woordgrappen. Dat onvermogen van zijn personages met taal. Hoe we ons proberen uit te drukken en daar in falen, daar herken ik me in. Maar een groot verschil tussen Bernhard en mij is dat hij een zwartdenker en pessimist is – ik ben zelf toch eerder een optimist. Maar dat leek me dan ook weer een heel interessant huwelijk.”

Regisseur Annechien de Vocht werkte daarentegen niet met een bestaande, maar met een nieuw geschreven tekst: Godenzoon, van schrijfster Sara van Gennip. “Het is echt Sara’s tekst, niet een thematiek die door mij verzonnen is. Maar dat genereert ook een fijne ruimte voor mij als regisseur. Het kan heel lekker zijn als je bepaalde dingen in de tekst niet vindt werken en je dan gedwongen wordt om creatieve oplossingen te verzinnen.” Godenzoon speelt zich af in de ambtelijke keuken van een president en zijn vrouw, die daar gedurende de nacht een gesprek voeren. In het land is een gijzeling gaande en ze hebben één nacht de tijd om te besluiten of zij in willen gaan op de aan hun gestelde eisen. “Het is in zekere zin een politiek stuk, maar waar het vooral over gaat, is een strijd tussen twee mensen die voor een onmogelijk dilemma komen te staan, het gaat over geliefden: een man en een vrouw die met een groot verlies te dealen hebben. Wat blijft er over van hun samenzijn?”

Daarnaast is er op Festival Cement ook de dansvoorstelling Alleen de grootste nabijheid te zien. Regisseur Bram Jansen laat weten dat de keuze voor de roman Die Wahlverwandtschaften van Johann Wolfgang von Goethe naar voren kwam door de context van dit project. Een project met als doel een dansvoorstelling waaraan jongeren tussen de veertien en eenentwintig deelnemen. Jansen: “Het leek mij een spannend idee om de jonge spelers met zulke zware kost te confronteren. Uiteindelijk was het heel moeilijk, want sommige jongeren konden nog niet één bladzijde uitlezen, maar er was ook iemand die met een betere analyse van Goethe kwam dan ik zelf. Dit verschil tussen de jongeren was ook weer inzetbaar in de voorstelling.” Want de nadruk bij het maken van deze dansvoorstelling ligt niet op het uitbeelden van het verhaal uit de roman – die gaat over de overgang van jeugd naar volwassenheid – maar juist op de interpretatie van de jongeren hiervan. “We volgen tijdens de voorstelling hun proces om van een roman tot een voorstelling te komen. Hoe gaan deze jongeren zo’n werk van Goethe te lijf? En hoe kunnen we dat invoelbaar maken?” Jansen ziet een overkoepelend thema van de roman en de voorstelling, die gaat over tegenstellingen: “Dans versus tekst, denken versus voelen, natuur versus cultuur, zowel in het tijdsbeeld waarin de roman geschreven is als in de thematiek zelf, als in de vorm van de voorstelling. In al deze lagen zit die thematiek van tegenstellingen gevangen.”

Theater, dans en literaire mime

Voor Nouws die de tekst Een feest voor Boris zelf vertaalde, levert het werken met deze tekst niet vanzelfsprekend een dans- of teksttheatervoorstelling op: “Ik moest echt ruimte maken voor de stilte. Dus het is nog wel Bernhards tekst, maar wel flink uitgekamd, omdat ik me realiseerde dat ik eigenlijk een mime voorstelling wil maken met taal. Literaire mime dus.” En daarvoor is een houding die teveel vasthoudt aan de tekst niet goed: “ik ben wat brutaler geworden in mijn omgang met tekst. Op de regieopleiding voelde ik de belemmering dat je een repertoiretekst goed en vooral ook niet goed kunt behandelen, maar dat gevoel is niet per sé vruchtbaar in combinatie met een eigenzinnige regie.” Zonder daarbij afbreuk te doen aan de thema’s die Bernhard met de tekst wil behandelen: “in zijn stukken zit een soort nihilisme, het onvermogen tot uitdrukken. Er zijn dan ook personages die wel heel belangrijk zijn die helemaal geen tekst hebben. In deze specifieke tekst gaat het over beenloze personages, dus ik heb met de dramaturg bedacht dat ik eigenlijk een dansvoorstelling maak. Maar omdat de personages beenloos zijn ze maar gaan praten.”

“Het is inspirerend om vrijer met repertoire om te gaan, maar je wel te verrijken door tekst die iemand anders al zo goed heeft opgeschreven.”

Werken met tekst: nieuwe en oude ideeën

Het gebruik van literaire teksten kan volgens Jansen aantrekkelijk zijn voor een publiek: “Het universum van Goethe is de sleutel voor sommige mensen om naar dans te kijken, laat Jansen weten, maar dansliefhebbers zeggen soms wel: de tekst neemt het een beetje over. Ik merk dat ik vaak iets anders terugkrijg van iemand met een dansbril op dan van iemand met een theaterbril op.” De Vocht merkt op over haar generatiegenoten: “Het is best wel opvallend dat er zo weinig tekststukken zijn alsof dat een beetje ouderwets is of uit de gratie bij de jonge makers. Ik denk dat die liever zelf iets maken, wat op een andere manier tot stand komt.” Ook Nouws merkt iets soortgelijks op: “Ik denk dat er wel een ouderwets of achterhaald idee bestaat over óf je maakt repertoire voor de grote zaal, denk schouwburg en pluche, óf je maakt nieuwe stukken, en dan denk je aan vervreemding en de vlakke vloer. En dan lijkt het mij heel leuk om met die literaire mime als nieuw genre die tweedeling te doorbreken. Het is voor mij heel inspirerend om vrijer met repertoire om te gaan, maar je wel te verrijken door tekst die iemand anders al zo goed heeft opgeschreven.”


Wat is Repertoire?

Repertoire is een levende verzameling van bekende toneelstukken die met enige regelmaat opnieuw worden opgevoerd en waarvan de naam van de schrijver (denk aan Shakespeare) ook een belletje doet rinkelen buiten het theater. Minder strikt gaat het om teksten voor toneel die vaak worden opgevoerd. Je zou ook kunnen zeggen dat alle cultuurteksten, uit bijvoorbeeld literatuur en film, ook als repertoire te beschouwen zijn.


Dans
Alleen de grootste Nabijheid
Bram Jansen & Ryan Djojokarso
Tekst:  Die Wahlverwandtschaften – Johan Wolfgang von Goethe
Zaterdag 26 maart 20:30 uur

Theater
Een feest voor Boris
Vertaling en regie: Sanne Nouws
Tekst: Thomas Bernhard
Zaterdag 26 maart 22:00 uur

Theater
Godenzoon
Regie: Annechien de Vocht regie
Tekst: Sara van Gennip
Donderdag 24 maart 20:30 uur

Verwante artikelen

Tags

, , , ,

    • Preview: Je bent jong en je maakt wat 26/3/2016 by Anne van de Wetering - Festival Cement is bijna ten einde. De insteek voor mijn verhaal was te onderzoeken wie de jonge maker is. Wat begon als een klein onderzoek naar de jonge maker, werd een dialoog met makers, het festival en mijn collega’s van het schrijftraject. Het werd ook persoonlijk, en dus een studie naar meer. Het werd een essay. Nog lees meer »
    • Woorden dans zien worden – Een gesprek met dramaturg Peter Anthonissen 26/3/2016 by Wendy Lubberding - De redactie van de Festivalkrant houdt ‘kantoor’ in de grote hal van de Verkadefabriek tijdens Festival Cement 2016. En zoals de grote Cruijff al zei: elk nadeel heb zijn voordeel. We weten als eerste welke soep er vanavond in de kommen ligt, want de cateraar lost zijn dagelijkse vracht direct naast ons. We zijn voortdurend lees meer »
    • Literaire Mime 26/3/2016 by Maaike Schuurmans - Toneelgroep Maastricht geeft ruimte aan nieuwe Nederlandse teksten door schrijvers als Ilja Leonard Pfeijffer en Jibbe Willems aan zich te gaan verbinden per 2017. De succesvolle dansvoorstelling Macbeth van de Toneelmakerij is alweer het tweede deel van een Shakespeareserie na de eerdere dansvoorstelling Storm. Uit deze berichten klinkt een nieuwe belangstelling onder theatermakers voor het lees meer »
    • Uitbenen en herhalen: de taal van Thomas Bernhard 25/3/2016 by Wendy Lubberding - Vlak voordat Festival Cement begon, belde ik namens de Festivalkrant met theaterregisseur Sanne Nouws. Zij komt naar het festival met Een feest voor Boris, een stuk van de Oostenrijker Thomas Bernhard, dat nu voor het eerst, door Sanne, werd vertaald naar het Nederlands. Bernhards werk kent een specifieke thematiek, die van de mens die in lees meer »
    • Essay: In The End We’ll All Go Up In The Cloud – For iTernity: een landschap aan gene zijde van de dood 25/3/2016 by Ingrid de Rond - ‘Er is een spanningsveld tussen het beeld en de dood – en zelden heb ik die spanning zo sterk gevoeld als in de installatie For iTernity van choreografe Katja Heitmann, schrijft gastblogger Ingrid de Rond. De voorstelling is nog tot en met zaterdag te zien op Festival Cement. Lees hier haar essay. Het beeld en lees meer »
    • Alexia Leysen wint Dioraphte Cement Prijs 2016 24/3/2016 by Anne van de Wetering - Op Festival Cement is woensdag 23 maart de Dioraphte Cement Prijs uitgereikt aan de Vlaamse Alexia Leysen. De jaarlijkse uitreiking van de Dioraphte Cement Prijs volgde op een inspirerende dag vol pitches van makers die hun plannen presenteerden aan elkaar en een vakjury bestaande uit Merel Heering (Theater aan Zee), Joost de Kleine Beek (Theater lees meer »
    • Column: Een cocon in de wereld? 24/3/2016 by Lotte Wijers - Op een festival zijn voelt alsof je in een cocon leeft. Het is haast een afgebakende wereld, die je verwachtingsvol betreedt en die langzaam uitgroeit tot een totaalervaring van kijken, zien en voelen. Festival Cement 2016 ging van start op dinsdag 22 maart. Die ochtend was daar plots het nieuws over terreuraanslagen in Brussel. Omdat lees meer »
    • Essay: De (sterren)kundige 24/3/2016 by Lotte Wijers - Een recensie schrijven is een worsteling. Je hebt net een voorstelling gezien en moet dan binnen korte tijd het vluchtige van de podiumkunst zien te vangen in heldere bewoordingen. Dat probeer ik deze week op Festival Cement voor de online festivalkrant in onder andere recensies. Boven recensies plaatsen bijna alle media sterren (vooruit, soms ballen). lees meer »
    • Interview Lisah Baert: ‘Ik wil altijd graag iets geven’ 23/3/2016 by Wendy Lubberding - Lisah Baert staat op Cement Festival met Eten, een voorstelling die op het affiche staat omschreven als ‘een alternatieve dinnershow’. Wacht even. Dinnershow? Dat is toch zo’n bedrijfsuitje met veel jazz hands en verentooien, en obers die maar doorzingen terwijl je toch wat tegenvallende eten koud ligt te worden? Wendy Lubberding wil er meer van weten. lees meer »
    • Voorbeschouwing en dag 1 23/3/2016 by Anne van de Wetering - Gisteren ging Festival Cement van start in de Verkadefabriek in ‘s-Hertogenbosch. Hierbij delen we onze eerste observaties over het programma en een kleine impressie van de eerste dag. De voorbeschouwing We doken in het programma om te achterhalen wat ons de komende festivaleditie te wachten staat. Belangrijke en minder belangrijke zaken zijn geteld en na lees meer »
  • Over Festivalkrant

    Op Festivalkrant schrijven jonge theaterjournalisten over nieuwe theatermakers. Festivalkrant is een initiatief van Theaterkrant.nl en het Domein voor Kunstkritiek
    Lees meer/de schrijvers
  • Twitter